Sa mundong ating ginagalawan, mayroong maraming kwento na naghihintay lamang na maibahagi at matuklasan. Ang mga tekstong naratibo ay isa sa pinakamatibay na sandata upang iparating ang mga kwentong ito sa ating imahinasyon at buhayin ang mga karakter, lugar, at pangyayari.
Sa blog post na ito, sisikapin nating tuklasin ang kagandahan, kahalagahan, at kapangyarihan ng tekstong naratibo—ang lahi ng salaysay na nagpapaligaya sa atin, nagtuturo ng aral, at nag-uugnay sa ating kolektibong karanasan bilang mga tao.
Mula sa sinaunang epiko, pabula, at alamat hanggang sa makabagong nobela, dula, at maikling kwento, patuloy na umuusbong ang tekstong naratibo upang mapunan ang ating pangangailangan sa mga kwentong magbubukas ng ating isipan at puso.
Samahan niyo ako sa paglalakbay na ito upang himayin ang iba’t ibang aspeto ng tekstong naratibo at maramdaman ang tunay na biyaya na hatid ng paglikha at pagbabasa ng mga kwentong nagmumula sa pusod ng ating panitikan.
Talaan ng Nilalaman
Ano ang Tekstong Naratibo
Ang tekstong naratibo ay isang uri ng tekstong pampanitikan na naglalayong magkuwento o magsalaysay ng isang pangyayari, karanasan, o kaisipan. Isa itong paraan ng pagpapahayag na gumagamit ng mga tauhan, tagpuan, banghay, at iba pang elemento ng kwento upang makapaghatid ng mensahe, aral, o kaya ay aliw sa mga mambabasa.
Sa tekstong naratibo, mahalaga ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari at ang pagkakabuo ng kwento upang maging epektibo ang paglalahad at maiparating nang malinaw ang layunin nito sa mambabasa. Ito ay maaaring magmula sa mga personal na karanasan, kathang-isip, o kahit sa mga totoong pangyayari na may kinalaman sa kasaysayan at kultura.
Halimbawa ng Tekstong Naratibo
Narito ang aming ginawang maikling kwento bilang halimbawa ng isang tekstong naratibo:
Ang Pagkakataon sa Lumang Kahon
Isang hapon, habang nagliligpit ng kanilang bodega, natagpuan ni Aling Nena ang isang lumang kahon na puno ng alikabok. Kinuha niya ito at sinubukang buksan. Sa kanyang gulat, mayroon itong lumang sulat sa loob.
“Lola Nena, ano ba ‘yang hawak mo?” tanong ng kanyang apo na si Mikoy, na nagsisilbing katuwang niya sa pagliligpit.
“Di ko alam, apo. Mukhang may kakaiba sa kahon na ito. Tara, alamin natin ang laman nito,” sagot ni Aling Nena, sabay bukas ng kahon.
Nang mabasa nila ang sulat, natuklasan nila na ito ay isang liham mula sa kanilang ninunong si Don Teodoro. Sa liham, ipinapahiwatig na mayroon siyang itinagong yaman sa kanilang lupain bilang pamana para sa kanyang mga apo sa tuhod.
“Grabe, Lola! May yaman pala tayong natatago? Anong gagawin natin?” tanong ni Mikoy, na puno ng excitement.
“Teka muna, apo. Hindi pa natin alam kung totoo ito. Baka naman biro lang ‘to ng iyong inukolo. Pero, wala namang masama kung susubukan nating hanapin ang yaman na ‘yan,” sagot ni Aling Nena na may halong pag-aalala.
“Opo, Lola. Pero, paano natin malalaman kung saan nakatago ang yaman?” tanong ni Mikoy.
“Sa liham, may nakasulat na clue. Sabi dito, hanapin natin ang pinakamatandang puno ng mangga sa ating lupain. Doon daw nakabaon ang yaman,” paliwanag ni Aling Nena.
Agad silang naglakad patungo sa kanilang lupain at nagsimulang hanapin ang pinakamatandang puno ng mangga. Matapos ang ilang oras, natagpuan nila ang puno na mayroong marka ng krus.
“Sigurado ka ba, Lola, na dito nakabaon ang yaman?” tanong ni Mikoy.
“Wala naman tayong ibang mapagkukunan ng impormasyon kundi ang liham na ito, apo. Magtiwala na lang tayo sa clue na binigay sa atin,” sagot ni Aling Nena.
Nagsimula silang maghukay sa ilalim ng puno ng mangga. Pagkatapos ng ilang oras, natuklasan nila ang isang kahon na gawa sa kahoy. Dahan-dahan nilang binuksan ang kahon at natagpuan ang ilang piraso ng alahas na gawa sa ginto.
“Grabe, Lola! Totoo nga ang sinabi ng liham. Ngayon, ano ang gagawin natin sa yaman na ito?” tanong ni Mikoy, na puno ng pagtataka.
“Una, apo, kailangan nating ipaalam sa iyong mga magulang ang ating natuklasan. Tapos, pag-usapan natin kung paano natin gagamitin ang yamang ito para sa kabutihan ng ating pamilya at ng ating komunidad,” sabi ni Aling Nena, na puno ng karunungan at pagmamalasakit.
Sumunod na araw, ibinalita nila ang kanilang natuklasan sa pamilya at sa iba pang kamag-anak. Nagpasya silang gamitin ang yaman na natagpuan nila para sa pagpapagawa ng paaralan sa kanilang baryo, na matagal nang pangarap ng mga tagaroon. Sa ganitong paraan, nabahaginan nila ang kanilang suwerte sa buong komunidad at naging inspirasyon sila sa pagtulong at pag-aaruga sa kapwa.
Dahil sa lumang kahon na natagpuan nina Aling Nena at Mikoy, hindi lamang ang kanilang pamilya ang nabago, kundi pati na rin ang buhay ng kanilang baryo. Ipinakita nila na ang tunay na yaman ay hindi lamang nakukuha sa materyal na bagay, kundi sa pagbabahagi ng biyaya at pagmamahal sa kapwa.
Mga Uri ng Tekstong Naratibo
Ang tekstong naratibo ay maaaring magmula sa iba’t ibang uri ng pampanitikang akda. Ito ay maaaring maging pormal o di-pormal, tradisyonal o moderno. Narito ang ilang mga uri ng tekstong naratibo:
- Alamat (Legend) – Ito ay mga kuwentong bayan na nagsasalaysay ng pinagmulan ng isang bagay, lugar, o pangyayari. Karaniwang naglalaman ito ng elementong supernatural at moral na aral.
- Epiko (Epic) – Ito ay isang mahabang naratibo na tumatalakay sa mga dakilang pakikipagsapalaran ng isang bayani na may kakaibang lakas o katalinuhan. Kadalasan, ang epiko ay mayroong mga elemento ng mitolohiya at kasaysayan.
- Nobela (Novel) – Ang nobela ay isang mahabang naratibong akda na may kumplikadong istratektura ng banghay, tauhan, at mga tema. Ito ay maaaring magsalaysay ng mga personal na karanasan, kathang-isip, o kahit sa mga totoong pangyayari.
- Maikling Kwento (Short Story) – Ito ay isang maikling naratibong akda na karaniwang nagsasalaysay ng isang pangyayari o karanasan ng isang tauhan. Mayroon itong limitadong bilang ng tauhan, at karaniwang nakatuon sa iisang pangunahing kaisipan o tema.
- Anekdota (Anecdote) – Ito ay isang maikling kuwento na nagsasalaysay ng isang makabuluhang o nakakatawang pangyayari sa buhay ng isang tao. Maaari itong maging personal na karanasan o karanasan ng iba.
- Pabula (Fable) – Ito ay isang uri ng tekstong naratibo na karaniwang gumagamit ng mga hayop bilang mga tauhan na may kakayahang magsalita at kumilos na parang tao. Ang pabula ay may layuning magturo ng moral na aral sa mga mambabasa.
- Parabula (Parable) – Ito ay isang simpleng kuwento na naglalayong magturo ng isang mahalagang prinsipyo o aral sa buhay. Karaniwang gumagamit ito ng mga metafora o simbolismo upang ipahayag ang mensahe.
- Dula (Play) – Ang dula ay isang uri ng tekstong naratibo na inilalahad sa pamamagitan ng pagganap ng mga tauhan sa entablado. Ito ay maaaring maging drama, komedya, o trahedya, at naglalaman ng mga dayalogo at direksyon sa pagganap ng mga tauhan.
- Personal na Sanaysay (Personal Essay) – Ito ay isang uri ng tekstong naratibo na nagsasalaysay ng personal na karanasan, opinyon, o pananaw ng may-akda. Ang personal na sanaysay ay maaaring magsilbing paglalarawan ng isang partikular na pangyayari sa buhay ng may-akda o pagmumuni-muni sa isang paksang may kaugnayan sa kanyang karanasan.
Mga Katangian ng Tekstong Naratibo
Narito ang ilan sa mga katangian ng tekstong naratibo:
May Iba’t Ibang Pananaw o Punto de Vista (Point of view)
Sa paglalahad o pagsasalaysay ng kwento, ang mga manunulat ay gumagamit ng iba’t ibang perspektiba upang ipakita ang mga pangyayari. Ang karaniwang ginagamit sa mga tekstong naratibo ay ang unang at ikatlong panauhan. Ang ikalawang panauhan ay madalang gamitin.
Sa mga mas komplikadong naratibo tulad ng nobela, ang ginagamit na pananaw ay maaaring mag-iba-iba depended sa sitwasyon.
- Unang Panauhan – Sa perspektibong ito, ang isang karakter ang nagkukwento ng kanyang mga karanasan, alaala, o narinig, kaya’t gumagamit siya ng “ako” bilang panghalip.
- Ikalawang Panauhan – Sa ganitong perspektiba, ang manunulat ay parang nakikipag-usap sa karakter na kanyang ginagalawan sa kuwento, kaya’t gumagamit siya ng “ka” o “ikaw” bilang panghalip. Ngunit tulad ng nauna, hindi ito gaanong ginagamit ng manunulat sa pagsasalaysay.
- Ikatlong Panauhan – Sa perspektibong ito, isang tao na walang kaugnayan sa karakter ang nagkukwento ng mga pangyayari kaya’t ginagamit niya ang panghalip na “siya” sa pagsasalaysay. Ang tagapagsalaysay ay tanging tagapagmasid lamang at nasa labas ng mga pangyayari. May tatlong uri ng ganitong pananaw:
- Maladiyos na panauhan – Alam niya ang kilos at iniisip ng lahat ng karakter. Naiintindihan niya ang bawat nasa isip ng bawat karakter at ipinapakita niya ito sa mga mambabasa.
- Limitadong panauhan – Alam niya ang iniisip at ginagawa ng isa sa mga karakter ngunit hindi sa iba pang mga karakter.
- Tagapagmasid na panauhan – Hindi niya alam o nababasa ang nasa isip at damdamin ng mga karakter. Ipinapakita lamang niya sa kanyang kwento ang nakikita at naririnig na mga pangyayari, kilos, o sinasabi ng mga karakter.
- Kombinasyon ng Pananaw o Paningin – Sa ganitong pananaw, hindi lang isa ang nagkukwento kaya’t iba’t ibang pananaw o perspektiba ang ginagamit sa pagsasalaysay. Karaniwang ginagamit ito sa nobela kung saan mayroong mahabang panahon ng mga pangyayari at maraming mga karakter na ipinakikilala sa bawat kabanata.
May Paraan ng Pagpapahayag ng Diyalogo, Saloobin, o Damdamin
May dalawang paraan kung paano inilalahad o ipinahahayag ng mga tauhan ang kanilang diyalogo, saloobin, at damdamin:
Direkta o Tuwirang Pagpapahayag
Sa ganitong klase ng paglalahad, ang karakter ay direktang nagsasalita o nagpapahayag ng kanyang diyalogo, kaisipan, o emosyon. Ginagamitan ito ng panipi.
Sa ganitong pamamaraan ng paglalahad, mas lumalabas ang likas na katangian ng mga karakter at mas nakakaakit ito ng mga mambabasa dahil mas nauunawaan nila ang eksaktong mensahe o sinabi ng karakter at ang paraan ng pagpapahayag ay nagbibigay din ng ideya sa damdamin na mayroon sila kaysa sa kung ito ay ipapaliwanag o hindi direktang sasabihin ng tagapagsalaysay.
Halimbawa:
“Donato, kakain na, Anak,” tawag ni Aling Guada sa anak na noo’y abalang-abala sa ginagawa at hindi halos napansing nakalapit na pala ang ina sa kanyang kinalalagyan. “Aba’y kayganda naman nireng ginagawa mo, Anak! Ay ano ba talaga ang baIak mo, ha?” Natatawang inakbayan ni Donato ang ina at inakay papasok sa munti nilang kusina..
—Mula sa “Ang Kariton ni Donato”
Di direkta o Di tuwirang Pagpapahayag
Sa uri ng pagpapahayag na ito, ang tagapagsalaysay ang nagsasabi ng mga sinasabi, iniisip, o nararamdaman ng tauhan. Hindi na kinakailangan ang paggamit ng mga panipi.
Halimbawa:
Tinawag ni Aling Guada ang anak dahil kakain na habang ito’y abalang-abala sa ginagawa at hindi halos napansing nakalapit na paU ang ina sa kanyang kinalalagyan. Sinabi niyang kayganda ng ginagawa ng anak at tinanong din niya kung ano ba talaga ang balak niya.
Natatawang inakbayan ni Donato ang at inakay papasok sa munti nilang kusina.
Mga Elemento ng Tekstong Naratibo
Ang bawat tekstong naratibo ay naglalaman ng pagkukuwento, na nagbibigay ng mahahalagang elemento na nagbibigay-daan sa nakalilibang, nakaaaliw, at nakapagbibigay-aral na pagsasalaysay. Sa mga elemento na ito, makikita kung paano naihahabi o pumapasok ang mga tekstong deskriptibo.
Tauhan
Sa bawat tekstong naratibo, makikita ang mga tauhan na naglalarawan ng kwento. Ang bilang ng mga tauhan ay dapat na umayon sa pangangailangan ng kwento, kaya mahirap itakda ang bilang nito. May dalawang paraan ng pagpapakilala ng tauhan, ang expository at ang dramatiko.
Sa expository, ang tagapagsalaysay ang maglalarawan at magpapakilala sa pagkatao ng tauhan, samantalang sa dramatiko, ito ay nangyayari dahil sa kilos o pagpapahayag ng tauhan mismo. Karaniwan sa mga akdang naratibo ang sumusunod na mga tauhan:
Pangunahing Tauhan
Ang mga pangyayari sa tekstong naratibo ay umiikot sa pangunahing tauhan o bida mula sa simula hanggang sa katapusan. Karaniwan, iisa lamang ang pangunahing tauhan sa kuwento. Ang kanyang mga katangian ay nakabatay sa tungkulin o papel na kanyang gagampanan sa kabuuan ng akda.
Katunggaling
Ang katunggali o kontrabida ay isang tauhan na sumasalungat o kalaban ng pangunahing tauhan sa kuwento. Ang papel ng tauhang ito ay mahalaga dahil sa mga tunggaliang nangyayari sa kanilang pagitan, nabubuhay ang mga pangyayari sa kuwento at napatitingkad ang mga katangian ng pangunahing tauhan.
Kasamang Tauhan
Ang kasamang tauhan ay karaniwang kasama o kasangga ng pangunahing tauhan. Ang pangunahing papel o tungkulin ng kasamang tauhan ay magbigay ng suporta, maging hingahan, at magsilbing kapanatagan ng loob ng pangunahing tauhan.
Ang May-akda
Ayon sa paniniwala, ang pangunahing tauhan at ang may-akda ay laging magkasama sa buong kuwento. Kahit na ang boses at mga kilos ng tauhan ang namamayani sa kuwento, palaging naroon ang kamalayan ng makapangyarihang awtor sa likod ng lahat.
Ayon kay E.M. Forster, isang Ingles na manunulat, may dalawang uri ng tauhan ang maaaring makita sa isang tekstong naratibo tulad ng:
- Tauhang Bilog (Round Character)— Ang isang tauhan na may multidimensiyonal o maraming saklaw na personalidad ay nagbabago ng kanyang pananaw, katangian, at damdamin ayon sa pangangailangan ng kuwento, katulad ng isang tunay na tao. Halimbawa, ang isang tahimik at mapagtimping tauhan ay maaaring magalit at magpakita ng emosyon kapag hinihingi ng sitwasyon o pangyayari sa kuwento na magbago ang kanyang katangian at ipakita ang nararapat na damdamin.
- Tauhang Lapad (Flat Character)— Ang tauhang lapad ay nagtataglay ng iisang o dadalawang katangiang madaling matukoy o predictable. Madaling mahulaan ang mga kilos nito at maiugnay sa kanyang katauhan, kaya tinuturing itong stereotype, tulad ng mapang-aping madrasta, mapagmahal na ina, tin-edyer na hindi sumusunod sa magulang, atbp. Hindi nagbabago o nag-iiba ang katangian ng tauhang lapad sa buong kuwento.
Sinasabi rin ni Forster na kinakailangang makita ang dalawang uring ito ng tauhan sa tekstong naratibo. Bagama’t madaling matukoy o predictable ang tauhang lapad ay hindi niya iminumungkahi ang pagtatanggal sa ganitong uri ng tauhan sa pagsulat ng akda upang masalamin pa rinnito ang tunay na kalakaran ng mga tauhan sa ating mundo.
Tagpuan at Panahon
Ang tagpuan ay hindi lamang tumutukoy sa lugar kung saan naganap ang mga pangyayari sa tekstong naratibo, kundi pati na rin sa panahon tulad ng oras, petsa, at taon, at sa damdaming umiiral sa kapaligiran noong naganap ang mga pangyayari.
Halimbawa, ang kasayahan ng pagdiriwang sa kaarawan, takot na umiiral dahil sa malakas na hampas ng hangin at ulan dahil sa bagyo, romantikong paligid dahil sa maliwanag na buwan sa magkasintahang nagha-hapunan sa isang hardin, matinding pagod ng magsasakang nag-aararo sa ilalim ng tirik na araw, kalungkutan ng pamilya habang ibinababa sa huling hantungan ang minamahal, atbp. ay mga halimbawa ng damdaming kaugnay ng tagpuan sa kuwento.
Banghay
Ito ang tawag sa maayos na daloy o pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa mga tekstong naratibo upang mabigyang-linaw ang temang taglay ng akda.
Ang karaniwang banghay o balangkas ng isang naratibo ay ang mga sumusunod:
- Pagpapakilala sa mga tauhan, tagpuan, at tema (orientation o introduction) upang magkaroon ng epektibong simula.
- Pagpapakilala sa suliranin na ihahanap ng kalutasan ng mga tauhan, partikular na ang pangunahing tauhan (problem).
- Pagpapakita ng saglit na kasiglahan at aksyon na gagawin ng tauhan upang masolusyunan ang suliranin (rising action).
- Pagtaas ng pangyayari tungo sa kasukdulan o pinakamalaking kaganapan sa kuwento (climax).
- Pababang pangyayari matapos ang kasukdulan, humahantong sa resolusyon o kakalasan (falling action).
- Pagtatapos sa isang makabuluhang paraan (ending) para sa kumpletong pagsasalaysay ng kuwento.
Hindi lahat ng mga banghay ng tekstong naratibo ay sumusunod sa konbensiyonal na simula-gitna-wakas. May mga uri ng pagsasalaysay na tinatawag na anachrony, na hindi nakaayos sa tamang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari. May tatlong uri ng anachrony:
- Analepsis (Flashback) – Sa uri ng pagsasalaysay na ito, ipinapasok ang mga pangyayaring naganap sa nakalipas, upang bigyang-linaw ang kasalukuyang pangyayari sa kuwento.
- Prolepsis (Flashforward) – Ito naman ay ipinapasok ang mga pangyayaring magaganap pa lang sa hinaharap, na may kaugnayan sa kasalukuyang pangyayari sa kuwento.
- Ellipsis – May mga puwang o patlang sa pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari, na nagpapakitang may bahagi sa pagsasalaysay na tinanggal o hindi isinama.
Paksa o Tema
Ang sentral na ideya sa isang tekstong naratibo ay ang pangunahing konsepto o tema kung saan umiikot ang mga pangyayari sa kuwento. Ito ang pinakamahalagang ideya na nais iparating ng may-akda sa kanyang mambabasa. Mahalagang malinang ng may-akda ang sentral na ideya sa kabuuan ng akda upang maipakita nang maayos ang mensaheng nais niyang maiparating.
Sa pamamagitan ng tema o paksa, mahuhugot ng mambabasa ang mga pagpapahalaga, mahahalagang aral, at iba pang pagpapahalagang pangkatauhan na makatutulong sa mabuting pamumuhay at pakikisalamuha sa kapwa.
Konklusyon
Sa pagtatapos ng ating blog post tungkol sa tekstong naratibo, nawa’y naunawaan natin ang kahalagahan ng naratibo sa pagbuo ng mga kuwento at paglalahad ng karanasan. Ang tekstong naratibo ay hindi lamang isang pamamaraan sa pagkukuwento, kundi isang makapangyarihang instrumento upang ihatid ang mga aral, kaisipan, at damdamin na nakapaloob sa bawat kuwento.
Ang paggamit ng mga elemento tulad ng tauhan, tagpuan, banghay, at iba pa ay mahalaga upang mabuo ang isang malinaw at kapanapanabik na naratibo. Ang tamang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari, pagsasalarawan ng mga tauhan, at paglalarawan ng mga emosyon ay nagpapalakas ng koneksyon sa pagitan ng mambabasa at ng kuwento.
Sa pag-aaral ng tekstong naratibo, mas napapalawak ang ating kaalaman at pag-unawa sa iba’t ibang aspeto ng kultura, lipunan, at kasaysayan. Ang pagbabahagi ng ating mga kuwento sa pamamagitan ng naratibo ay nagpapayaman sa ating karanasan bilang mga indibidwal at bilang isang komunidad.
Basahin ang iba pang mga aralin: Elehiya, Tula Tungkol sa Pamilya, Saknong, Alamat ng Rosas, Tugmang de Gulong, Liongo, Mitolohiya ng Persia, Parirala, Mitolohiya, Pang-abay na Panlunan, Talinghaga Tungkol sa May-ari ng Ubasan, Tula