Ano ang Wika, Barayti, Antas, Teorya at Kahalagahan

Sa bawat araw na ating kinakaharap, hindi natin maiiwasan na makipag-ugnayan sa iba’t ibang tao at komunidad. Sa ganitong uri ng pakikipag-ugnayan, isa sa mga pangunahing kailangan nating bigyang-pansin ay ang wika.

Sa katunayan, ang wika ay isa sa mga salik na nagsisilbing tulay upang maiparating natin ang ating mga saloobin at maiintindihan ang iba. Ngunit sa kabila ng halagang ito, marami pa rin sa atin ang hindi lubos na naiintindihan ang kahulugan at kahalagahan ng wika sa ating buhay.

Kaya sa blog post na ito, layunin nating bigyan ng diin ang importansya ng wika sa ating lipunan at talakayin ang mga kailangang malaman tungkol sa usapin na ito.

Mahaba ang araling ito. Kaya, gamitin mo lang ang talaan ng nilalaman para hanapin ang paksa na gusto mong pag-aralan.

Ano ang Wika

Ang wika ay isang sistema ng komunikasyon na ginagamit ng mga tao upang maiparating ang kanilang mga saloobin, kaisipan, at impormasyon sa kapwa. Ito ay binubuo ng mga tunog, bantas, at simbolo na nagkakaroon ng kahulugan sa isip ng mga taong gumagamit nito.

Ang bawat wika ay mayroong sariling mga panuntunan at istruktura na sinusunod upang magkaroon ng pagkakaintindihan sa pagitan ng mga taong nagsasalita nito.

Ito ay hindi lamang ginagamit para sa pakikipag-ugnayan, kundi ito rin ay nagbibigay daan sa paglikha ng mga akda, tula, awit, at iba pang uri ng panitikan. Ito rin ang nagpapakatangi sa bawat kultura at bansa sa buong mundo, at nagbibigay-daan sa pagpapalitan ng mga kaalaman at karanasan sa iba’t ibang panig ng sanlibutan.

Sa wikang Ingles (wika in English), ito ay tinatawag na language.

Kahulugan ng Wika Ayon sa Mga Dalubhasa

Ang mga dalubhasa ay may iba’t ibang depinisyon o kahulugan ng wika. Narito ang ilan sa mga ito:

Aristotle – Ang pananalita ay nagpapakatawan sa karanasan ng isipan.
Saussure – Ang wika ay isang sistema ng mga sagisag (tulad ng mga salita at tunog) na ginagamit ng mga tao para magkaunawaan. Ang mga sagisag na ito ay hindi konektado sa mga bagay at konsepto sa totoong mundo; kundi, ito ay nakabase lamang sa kasunduan ng mga tao sa isang partikular na komunidad.
Sapir – Ang wika ay isang purong paraan ng komunikasyon ng mga ideya, emosyon, at nais ng mga tao gamit ang sistema ng mga tunog na boluntaryong ginagawa.
Bloch at Trager – Ang wika ay isang sistema ng arbitrasyong mga tunog na binubuo ng mga tao gamit ang pagtutulungan ng isang lipunan.
Noam Chomsky – Ang wika ay inherenteng kakayahan ng mga katutubong nagsasalita upang maunawaan at bumuo ng mga gramatikal na pangungusap.
Derbyshire – Ang wika ay walang dudang uri ng paraan ng komunikasyon ng mga tao. Binubuo ito ng pangunahing mga tunog sa bokal. Ito ay articulatory, systematic, symbolic at arbitrary.
Lyons – Ang mga wika ay mga pangunahing sistema ng komunikasyon na ginagamit ng partikular na grupo ng mga tao sa partikular na lipunan na kanilang kinabibilangan.
Wardhaugh – Ang wika ay isang sistema ng arbitrasyong mga tunog na ginagamit para sa komunikasyon ng mga tao.
Patanjali – Ang wika ay ang mga ekspresyon ng mga tao na ginagawa ng iba’t ibang bahagi ng kanilang bibig. Sa pamamagitan ng mga bahaging ito ng bibig, nagagawa ng tao ang iba’t ibang mga ekspresyon na naisalin sa wika.

Kahalagahan ng Wika

Bakit mahalaga ang wika?

Ang wika ay mahalaga sa buhay ng tao, hindi lamang sa pakikipag-ugnayan sa kapwa, kundi pati na rin sa paghubog ng ating kamalayan at pagkakakilanlan bilang isang indibidwal at bilang miyembro ng isang kultura.

Una sa lahat, ang wika ay nagbibigay-daan sa atin upang magkaroon ng malalim na pagkakaintindihan sa isa’t isa. Sa pamamagitan nito, nakakapagbahagi tayo ng mga kaisipan, pananaw, at karanasan sa ating kapwa. Ang wika rin ang nagsisilbing tulay upang mas maunawaan natin ang kultura at kasaysayan ng ibang bansa o komunidad.

Pangalawa, ang wika ay nagbibigay ng oportunidad para sa pagkakaroon ng mga trabaho, negosyo, at edukasyon sa ibang bansa. Ito rin ang ginagamit sa pakikipagtalastasan sa mga opisyal na transaksiyon ng gobyerno, mga doktor, abogado, at iba pang mga propesyon.

Pangatlo, ang wika ay nagpapakatangi sa bawat kultura at bansa. Ito ang nagbibigay ng kasarinlan at pagkakakilanlan sa isang grupo ng tao, at nagpapakita ng kanilang mga kaisipan, karanasan, at kultura.

Sa pangkalahatan, ang wika ay mahalagang bahagi ng ating buhay. Ito ang nagbibigay-daan upang maiparating natin ang ating mga kaisipan at impormasyon sa iba, magkaroon ng pagkakaintindihan sa isa’t isa, at makilala ang iba’t ibang kultura at mga pagkakaiba nito.

Teorya sa Pinagmulan ng Wika

Ang mga teorya tungkol sa pinagmulan ng wika ay nagtutulungan upang maipaliwanag kung paano nabuo at nagbago ang mga wika sa mundo. Narito ang mga pangunahing teorya tungkol sa pinagmulan ng wika:

Teoryang Bow-wow

Ayon sa teoryang ito, ang mga salitang binubuo ng tunog ng mga hayop at mga kalikasan ang unang nagsilbing modelo sa pagbuo ng mga wika.

Ibig sabihin, ang mga unang tao ay nagtugma ng mga tunog na kanilang naririnig sa kanilang paligid upang makapagbuo ng mga salita.

Teoryang Ding-dong

Ang Teoryang Ding-dong ay isa pang teorya sa pinagmulan ng wika. Ayon sa teoryang ito, ang mga tunog ng kalakal, kagamitan, at iba’t ibang gawain sa paligid ng tao ang nagdulot ng pagbuo ng mga salita at wika.

Sa teoryang ito, ang pagbuo ng mga tunog na mayroong kahulugan ay nagmula sa mga tunog na narinig ng mga tao mula sa kanilang paligid. Halimbawa, ang tunog ng bato na pumipigsa sa iba pang mga bato ay maaaring magbigay inspirasyon sa pagbuo ng salitang “kiskis” o “kaluskos”.

Teoryang Pooh-pooh

Ayon sa teoryang ito, ang mga salita ay nabuo mula sa mga tunog na mayroong kaugnayan sa emosyon at kahulugan. Halimbawa, ang tunog ng pagsigaw ng “ouch” ay nagsisilbing salita ng pagdaramdam o sakit.

Sa teoryang ito, ang mga tunog na nanggaling sa tao at ang kanilang mga emosyon ay nagsisilbing pinagmumulan ng mga salita at wika. Sinasabi rin na ang pagbuo ng mga salita ay nagsimula sa mga salitang may mga kaugnay na tunog sa kalikasan at sa emosyon ng tao.

Teoryang Ta-ta

Ang ideya ng pinagmulan ng wika ay ang paggamit ng mga galaw ng dila at bibig upang gayahin ang mga galaw ng kamay. Halimbawa, ang pag-sabi ng ta-ta ay katulad ng pagpapaalam sa pamamagitan ng pagbubuhat ng kamay.

Ngunit karamihan sa mga bagay na pinag-uusapan natin ay walang mga kinakatawan na galaw na kaugnay nila, lalo na mga galaw na maaari mong gayahin gamit ang dila at bibig.

Teoryang Yum-Yum

Ang Teoryang Yum-Yum ay katulad ng Teoryang ta-ta sa paraan ng pagpapaliwanag sa pinagmulan ng wika. Ayon sa Teoryang Yum-Yum, ang tao ay tutugon sa anumang bagay na nangangailangan ng aksiyon sa pamamagitan ng pagkumpas gamit ang bibig, depende sa posisyon ng dila.

Tulad ng Teoryang ta-ta, ginagaya ng tao ang mga kilos o galaw ng kamay sa pamamagitan ng paggamit ng mga tunog at galaw ng bibig.

Teoryang Yo-he-ho

Ayon kay A.S. Diamond at Berel (2003), ang “yo-he-ho” ay tungkol sa teorya ng “puwersang pisikal” na nagsasaad na ang tao ay natututo ng wika bunga ng kanyang mga pwersang pisikal. Ayon sa teoryang ito, ang pwersang pisikal ng tao tulad ng pagbubuhat ng mabibigat na bagay, pagsusuntok, o pagkakarate ay naglilikha ng mga tunog na nagsisilbing batayan para sa pagbuo ng wika.

Ang pisikal na pwersa ng tao ay naglilikha ng mga tunog na nagsisilbing pundasyon sa pagbuo ng wika, at sa pamamagitan ng patuloy na paggamit at pagpapalawak ng mga ito, nabubuo ang mga mas malalim at kompleks na konsepto at ideya na naipapahayag sa pamamagitan ng wika.

Teoryang La-la

Ayon sa teoryang ito, ang wika ay nabuo mula sa mga pwersa na nagtutulak sa tao upang magsalita, at isa sa mga ito ay ang pwersa ng romansa. Sa pamamagitan ng paggamit ng mga salitang may kaugnayan sa pag-ibig, nabubuo ang mga malalim na kahulugan at mga mensahe na nakapagpapahayag ng kaisipan at damdamin tungkol sa relasyon ng tao sa isa’t isa.

Ang mga puwersa ng romansa ay nagpapakita ng kahalagahan ng damdamin at emosyon sa pagbuo ng wika. Sa pamamagitan ng mga damdamin at emosyon na ito, nabubuo ang mga salita at wika na ginagamit natin upang magpakita ng kahulugan at pagpapahalaga sa ating mga karanasan sa buhay.

Teoryang Ta-ra-ra-boom-de-ay

Ang teoryang Ta-ra-ra-boom-de-ay ay isang teoryang pangwika na nagpapaliwanag kung paano nabuo ang wika sa pamamagitan ng ingay at ritmo. Ayon sa teoryang ito, ang mga unang tao ay nagpapakita ng kanilang damdamin at kahilingan sa pamamagitan ng ingay at ritmo, halimbawa sa pamamagitan ng kantahan, pagsasayaw, o pagsisigawan.

Sa paglipas ng panahon, ang mga ingay na ito ay naging mas kumplikado at naging mga salita at tunog na ginagamit sa wika. Sa pamamagitan ng patuloy na paggamit ng mga tunog at ritmo na ito, nabubuo ang mga mas malalim na kahulugan at mas kompleks na konsepto na nakapaloob sa mga salita at wika.

Teoryang Gesture

Ang teoryang Gesture, o teorya ng mga galaw at kilos, ay isang teoryang pangwika na nagpapaliwanag kung paano nabuo ang wika sa pamamagitan ng mga galaw at kilos ng tao. Ayon sa teoryang ito, ang mga unang tao ay nagpapakita ng kanilang damdamin, pangangailangan, at kaisipan sa pamamagitan ng mga galaw at kilos.

Sa paglipas ng panahon, ang mga galaw at kilos na ito ay naging mga simbolong naglalarawan ng mga salita at kaisipan. Halimbawa, ang pag-iling ng ulo ay nagpapakita ng hindi pagsang-ayon, habang ang pag-angat ng dalawang kamay ay nagpapakita ng pagbibigay-galang o pagtanggap.

Isa ring halimbawa ang pagmamano na nagsisilbing pagbati sa kulturang Pilipino.

Teoryang Hocus-Pocus

Ayon sa teoryang ito, ang pinanggalingan ng wika ay maaaring may kaugnayan sa mga mahikal o relihiyosong aspeto ng pamumuhay ng mga ninuno natin.

Ang mga unang tao ay nagbigay ng mga pangalan sa mga bagay sa kanilang paligid sa pamamagitan ng mga mahikal na tunog. Halimbawa, ang mga tunog na ito ay maaaring galing sa mga ritwal o mga panrelihiyong gawain ng mga unang tao.

Sa paglipas ng panahon, ang mga mahikal na tunog na ito ay naging mga pangalan ng mga hayop at iba pang mga bagay sa kanilang paligid. Sa pamamagitan ng patuloy na paggamit ng mga pangalan na ito, nabuo ang mga mas komplikadong mga salita at wika na ginagamit natin sa kasalukuyan.

Teoryang Eureka

Ayon sa teoryang ito, ang mga unang tao ay nagtatakda ng mga tunog upang mag-representa sa mga bagay, kaisipan, at emosyon na kanilang nakikita, nararamdaman, at iniisip.

Sa pamamagitan ng pagsunod sa mga arbitraryong batayan na ito, nagawa nilang bumuo ng mga salita, mga pangungusap, at mga wika na ginagamit natin ngayon.

Teoryang Biblical

Ang teoryang Biblika tungkol sa pinagmulan ng wika ay nagsasaad na ang wika ay nabuo dahil sa pagkakabahagi ng mga tao ng isang pangkalahatang wika, na tinatawag na “Adamic language.”

Ayon sa Bibliya, sa aklat ng Genesis, sinasabing si Adan at si Eba ang mga unang tao sa mundo na nilikha ng Diyos. Sinasabing nagkaroon ng isang pangkalahatang wika sa kanilang panahon, at nagagawa nilang mag-usap at magkaintindihan gamit ito.

Bagaman hindi ito opisyal na siyentipikong teorya, may mga tao pa rin na naniniwala sa teoryang ito. Ayon sa kanila, ito ay nagpapakita ng kahalagahan ng wika sa ating buhay at kung paano ito nagbago sa pamamagitan ng panahon.

Teoryang Coo coo

Ang teoryang “Coo Coo” ay isa sa mga teoryang pangwika na nagpapaliwanag kung paano nabuo ang wika sa tulong ng mga tunog na ginagawa ng sanggol.

Ayon sa teoryang ito, ang mga sanggol ay mayroong likas na kakayahang gumawa ng mga tunog, at ang mga matatanda ay nagtuturo sa kanila kung paano gumawa ng mga tunog na mayroong kahulugan sa kanilang mga wika.

Teoryang Babble Lucky

Ang teoryang Babble Lucky ay nagpapaliwanag na ang mga tao ay nagbubulalas ng mga salita na walang kahulugan at nasuswertehang nagkakaroon ng kahulugan o konsepto sa mga bagay sa kanilang paligid. Sa pamamagitan ng mga “walang kahulugang” na mga bulalas na ito, naiuugnay ng mga tao ang mga tunog at mga bagay sa kanilang paligid sa mga salita at wika.

Ngunit, mahalaga pa rin na tandaan na ang mga teoryang ito ay hindi pa rin ganap na napatunayan o may mga kakulangan pa rin sa paglalarawan ng kung paano talaga nabuo ang wika.

Pinag-aaralan pa rin ng mga siyentipiko at lingguwista ang iba’t ibang teorya tungkol sa wika upang mas maintindihan ang kanyang kasaysayan at ebolusyon.

Teoryang Sing-Song

Ang Teoryang Sing-Song ay isang teorya sa pinagmulan ng wika na nagmula sa paniniwala na ang mga tao ay may natural na kakayahang makagawa ng mga musikal na tunog gamit ang kanilang mga tinig.

Ayon sa teoryang ito, ang wika ay nagmula sa paggamit ng mga tunog na mayroong tono at ritmo, at nagiging kabisado ng mga tao sa pamamagitan ng pag-awit at pagtula.

Sa teoryang ito, sinasabi na ang mga tono at ritmo ay nagsisilbing paraan ng pagpapahayag ng kahulugan at emosyon sa mga salita. Sinasabi rin na ang paggamit ng tono at ritmo ay nakatulong sa pagpapamalas ng mga salita sa mga tao nang mas malinaw at mas epektibo.

Mga Katangian

Ang mga katangian ng wika ay kinabibilangan ng mga sumusunod:

Masistemang Balangkas

Ang wika ay isang masistemang balangkas dahil ito ay may mga tiyak na yunit at patakaran sa pagbuo ng mga salita at pangungusap. Sa pamamagitan ng mga patakaran na ito, nakakabuo ang mga taong gumagamit ng wika ng mga makabuluhang kaisipan at komunikasyon.

Ang bawat wika ay mayroong kanyang sariling gramatika, o mga patakaran sa pagbuo ng mga tunog, salita, parirala, pangungusap, at pananalita. Sa pagkakaroon ng mga patakaran na ito, mas nagiging organisado at sistematiko ang paraan ng paggamit ng wika.

Ang gramatika ng wika ay binubuo ng iba’t ibang sangkap, tulad ng ponolohiya, morpolohiya, sintaksis, at semantika.

Sinasalitang Tunog

Ang bawat wika ay mayroong kani-kanilang sistema ng mga tunog na ginagamit upang magpahayag ng mga kaisipan at mensahe.

Upang makagawa ng mga tunog na ito, kailangan nating gumamit ng iba’t ibang bahagi ng katawan tulad ng bibig, dila, ngipin, ngalangala, velum, at gilagid. Ang mga bahaging ito ay tinatawag na “speech organs.”

Arbritaryong Simbolo ng mga Tunog

Ang wika ay itinuturing na arbitraryo dahil walang lohikal na ugnayan sa pagitan ng mga salita at ang kanilang kahulugan. Ibig sabihin, ang mga tunog at letra na ginagamit upang bumuo ng mga salita ay hindi mayroong natural na koneksyon sa mga bagay o kaisipan na kumakatawan dito.

Halimbawa, ang salitang “bahay” ay hindi nangangahulugang “tahanan” sa lohikal na paraan. Ito ay dahil ang tunog at letra na ginagamit sa salitang “bahay” ay wala namang natural na koneksyon sa ideya ng “tahanan.” Sa halip, ang kahulugan ng salitang ito ay nabuo sa pamamagitan ng konvensyon at kasunduan ng mga taong gumagamit ng wika na ito.

Sinasalitang Sistema ng Komunikasyon

Ang wika ay isang sistema ng pagpapalitan ng mga mensahe at kaisipan sa pagitan ng mga tao. Ito ay ginagamit upang mag-ugnayan, magpahayag ng kaisipan at damdamin, at magbigay ng impormasyon sa iba.

Ang wika ay isang sistemang ginagamit ng mga tao upang makipagtalastasan sa kapwa tao at magpapalitan ng mga mensahe at kaisipan. Sa pamamagitan ng wika, nagkakaroon ng ugnayan at pagkakaisa sa pagitan ng mga tao.

Pantao

Ang wika ay para lamang sa tao dahil ito ay nag-iiba mula sa komunikasyon ng mga hayop sa maraming paraan. Ang mga katangian na itinuturing na mahalaga sa wika ay nagbibigay ng pagkakaiba ng wika sa paraan ng komunikasyon ng mga hayop.

Maaring magkaroon ng ilang katangian na bahagi ng komunikasyon ng mga hayop, ngunit hindi ito makakabuo ng kabuuan ng kanilang paraan ng komunikasyon.

Ginagamit

Ang wika ay isang dinamikong sistema na kailangan ng regular na paggamit upang mapanatili ang kanyang kabuluhan at kabisaan. Kapag hindi na ginagamit ang isang wika, unti-unti itong nawawala dahil nawawala rin ang interes at pangangailangan ng mga tao upang ito’y patuloy na maipasa sa susunod na henerasyon.

Kaya naman, mahalagang maipagpatuloy ang paggamit ng wika sa pang-araw-araw na pakikipagtalastasan at pagpapahayag ng mga kaisipan, saloobin, at mga pangangailangan. Ito ay nagbibigay daan sa patuloy na pag-unlad at pagkakaroon ng mas malawak na kaalaman at karanasan sa buhay.

Natatangi

Bawat wika ay mayroong natatanging sistema ng mga yunit panggramatika, ponolohiya, morpolohiya, sintaksis, at semantika. Ang mga ito ay binubuo ng mga tunog, salita, parirala, pangungusap, at diskurso na nagbibigay daan sa malinaw na pagpapahayag at pag-unawa sa mensahe.

Sa bawat wika, mayroong kani-kanilang patakaran sa paggamit ng mga yunit at mga paraan ng pagkakabuo ng mga salita at pangungusap. Ito ay nagbibigay ng pagkakaiba sa mga wika, kahit na mayroong mga katulad na mga salita o tunog sa iba’t ibang wika.

Malikhain

Ang wika ay malikhain dahil may kakayahan itong magpakita ng walang hanggang posibilidad sa pagpapahayag ng kaisipan at mensahe.

Ang mga salita, parirala, pangungusap, at diskurso ay maaaring mabuo sa iba’t ibang paraan at magpakita ng iba’t ibang kahulugan, depende sa sitwasyon at konteksto ng paggamit.

Dinamiko

Ang wika ay patuloy na nagbabago at nag-aadapt sa mga pangangailangan ng mga taong gumagamit nito. Ang mga pagbabago sa kultura, lipunan, at teknolohiya ay nagbibigay ng patuloy na pagbabago sa wika upang mas maging epektibo at mas makabuluhan sa pang-araw-araw na pakikipagtalastasan.

Halimbawa, sa pag-unlad ng teknolohiya, nababago ang paraan ng mga tao sa pakikipag-ugnayan sa isa’t isa. Dahil dito, lumalabas ang mga bago at iba’t ibang salita, parirala, at terminolohiya upang maiparating nang mas epektibo ang mensahe sa mga tao.

Nakabatay sa Kultura

Ang bawat wika ay nakabatay sa kultura at paniniwala ng isang komunidad. Ito ang dahilan kung bakit may mga salita, parirala, at kaisipan sa isang wika na hindi masyadong nauunawaan o hindi may kahulugan sa ibang wika.

Halimbawa, ang wika ng Filipino ay may mga salitang nagmula sa iba’t ibang mga wika sa Pilipinas at maging mula sa mga dayuhan na nakipagkalakalan sa bansa. Ang wika ng Filipino ay nakabatay sa kultura at pananaw ng mga Pilipino, at ito ay nagpapakita sa mga kaisipan at mga salita na may malalim na kahulugan para sa mga Pilipino.

Sa kabilang banda, ang wika ng Ingles ay nakabatay sa kultura at pananaw ng mga nagsasalita ng Ingles. Mayroong mga salita at kaisipan na hindi naiintindihan o hindi ganap na naipapahayag ng mga Pilipino sa wikang Filipino dahil sa pagkakaiba ng mga kultura at pananaw.

Kategorya ng Paggamit

Ang paggamit ng wika ay nahahati sa dalawang kategorya: pormal at di-pormal:

Pormal

Ang pormal na nga salita ay kinikilala at tinatanggap ng nakararami dahil ito ay batay sa mga pamantayang pangwika at karaniwang ginagamit sa mga opisyal na sitwasyon.

Ang dalawang uri ng pormal na wika ay ang sumusunod:

Pambansa o karaniwan – Ito ay binubuo ng mga salitang karaniwan at pang-araw-araw na ginagamit sa pang-araw-araw na talastasan at pakikipag-usap. Kinabibilangan nito ang mga salitang ginagamit sa mga libro at pambalarilang materyal sa mga paaralan, pati na rin sa mga opisyal na dokumento at mga kagamitan sa pamahalaan. Halimbawa ng mga salitang ito ay “bansa,” “lungsod,” “pangulo,” “gobyerno,” atbp.
Pampanitikan o panretorika – Ito ay binubuo ng mga salitang malalalim, matatayog, at karaniwang ginagamit sa mga akdang pampanitikan, mga talumpati, at iba pang uri ng panretorika. Ito ay mayroong masining na paggamit ng wika, mga salitang may talinghaga, simbolismo, at pagpapakipot ng kahulugan. Halimbawa ng mga salitang ito ay “kagandahang-loob,” “kalayaan,” “pananampalataya,” atbp.

Mahalaga ang pormal na wika sa mga opisyal na sitwasyon dahil ito ay nagpapakita ng propesyonalismo at kahusayan sa pakikipagtalastasan.

Di-Pormal

Sa kabilang banda, ang di-pormal na wika ay ginagamit sa pang-araw-araw na pakikipag-usap at mga impormal na sitwasyon. Ito ay madalas na gumagamit ng mga salitang kanto, slang, at kolokyal na ginagamit ng mga tao sa iba’t ibang antas ng lipunan. Mayroon itong mas maluwag na struktura at hindi seryoso ang tono.

Ang mga halimbawa ng di-pormal na wika ay ang mga konbersasyon sa mga kaibigan, text messages, social media posts, at mga palabas sa telebisyon. ang mga sumusunod ang mga uri nito:

Lalawiganin – mga bokabularyong diyalektal. Gamitin ito sa mga partikular na pook o lalawigan lamang.
Balbal – mga salitang nahango lamang sa pagbabago o pag-usod ng panahon, mga salitang nabuklat sa lansangan.
Kolokyal – mga salitang ginagamit sa mga pagkakataong inpormal. Ang pagpapaikli ng isa, dalawa, o higit pang salita ay mauuri rin sa antas na ito.

Antas ng Wika

Ang wika ay nahahati sa iba’t ibang antas depende sa iba’t ibang aspekto ng buhay ng tao. Ito ay maaaring batay sa kanyang pagkatao, lipunan kung saan siya kasapi, lugar na kanyang tinitirhan, panahon, katayuan sa buhay, at mga okasyon na kanyang dinadaluhan.

Halimbawa, ang paraan ng pagsasalita ng isang tao ay maaaring mag-iba-iba depende sa kanyang pinagmulan, pinag-aralan, o pinagtratrabahuan. Ang mga salitang ginagamit din ay maaaring mag-iba depende sa kultura, relihiyon, o paniniwala ng mga tao sa kanyang lipunan.

Narito ang mga iba’t ibang antas ng wika:

Balbal o Pangkalye

Ang balbal ay isang uri ng wika o salita na karaniwang ginagamit sa lansangan o sa loob ng isang partikular na grupo ng mga tao. Ito ay binubuo ng mga salitang hindi kadalasang ginagamit sa pang-araw-araw na pakikipag-usap at may mga kakaibang kahulugan sa ibang mga konteksto.

Narito ang ilan sa mga halimbawa ng mga salitang balbal at ang kanilang mga kahulugan:

“Tsibug” – kain
“Jeproks” – mahirap
“Ekis” – hindi pwede, bawal, o hindi papasa
“Senglot” – lasing
“Satsat” – chismis o paninira
“Kanto boy/girl” – taong taga-kanto na karaniwang marunong sa mga balbal na salita
“Ketsup” – kaibigan
“Keme” – gaya-gaya o pilit na pag-adopt ng isang personalidad
“Dyowa” – kasintahan
“Buraot” – kuripot

Ito ay ilan lamang sa maraming halimbawa ng mga salitang balbal na ginagamit ng ilang grupo ng mga tao sa Pilipinas. Mahalagang tandaan na kadalasan ay hindi dapat gamitin ang mga ito sa mga pormal na sitwasyon o pakikipag-usap dahil maaaring hindi ito maintindihan o maging sagradong labag sa mga kaugalian ng ibang tao.

Lalawiganin

Ang wikang Lalawiganin sa Pilipinas ay tumutukoy sa iba’t ibang mga wika o diyalekto na ginagamit sa iba’t ibang lalawigan sa bansa. Ito ay kinabibilangan ng mga wika tulad ng Ilokano, Kapampangan, Bikolano, Waray-Waray, Cebuano, at marami pang iba.

Narito ang ilang mga halimbawa ng mga salita sa iba’t ibang wikang Lalawiganin sa Pilipinas, kasama ang kanilang kahulugan sa Tagalog:

Ilokano – agbiag (buhay), mangan (kumain), adda (meron/mayroon), bassit (maliit), kabsat (kapatid)
Kapampangan – matua (matanda), mangga (mangga), atin (atin/natin), ngeni (ngayon), keka (ikaw)
Bikolano – marhay (maganda/mabuti), kaogmahan (kasiyahan), kalangitan (langit), siram (salamat), tataramon (wika)
Waray-Waray – maupay (maganda/mabuti), bahal (gusto), buot (ibig), ampo (dasal), tag (mahal)

Kolokyal

Ang mga wikang kolokyal ay madalas na ginagamit upang mapadali at mapabilis ang komunikasyon. Ito ay dahil sa pagkakaroon ng mga salitang ito ng mas kakaunting pantig kaysa sa mga pormal na salita, at kadalasan ay mayroong kakaibang tono o kahulugan na naaayon sa konteksto ng paggamit.

Ang mga salitang kolokyal ay mahalaga sa pagbuo ng mga personal na relasyon at pagpapalakas ng ugnayan sa loob ng komunidad. Ang pagkakaroon ng ganitong uri ng wika ay nagpapakita ng pagbabago at pag-unlad ng wika sa lipunan.

Narito ang mga halimbawa ng wikang kolokyal:

Mayroon- meron
Dalawa- dalwa
Diyan- dyan
Kwarta-pera
Na saan- nasan
Paano- pano
Saakin-sakin
Kailan-kelan
Ganoon-ganun
Puwede-pede
Kamusta-musta
At saka- tsaka
Kuwarto- kwarto
Pahingi- penge
Naroon- naron

Pambansa

Ito ay ginagamit upang maunawaan ng mga tao sa buong bansa, ito ay kinikilala bilang opisyal na wika ng Pilipinas at itinuturo sa mga paaralan. Ang wikang ito rin ang ginagamit sa mga opisyal na komunikasyon ng pamahalaan at mga institusyon.

Sa kasalukuyan, ang wikang Filipino ang opisyal na wikang pambansa ng Pilipinas. Ginagamit ito sa mga opisyal na dokumento ng gobyerno at mga komunikasyon sa pagitan ng mga ahensya ng gobyerno. Sa mga paaralan, ang wikang Filipino ay isa sa mga batayang asignatura at itinuturo mula sa elementarya hanggang sa kolehiyo.

Narito ang ilan sa mga halimbawa ng mga salita sa wikang pambansa ng Pilipinas:

Pag-ibig
Kapayapaan
Kalikasan
Bansa
Kaibigan
Sining
Bayan
Karapatan
Edukasyon
Kultura

Pampanitikan

Ang wikang pampanitikan ay karaniwang ginagamit ng mga manunulat upang maipahayag nang masining at makulay ang kanilang mga saloobin at kaisipan.

Sa paggamit ng wikang pampanitikan, hindi lamang nagagamit ng mga manunulat ang mga salita sa kanilang literal na kahulugan, kundi ginagamit din nila ang mga ito upang magbigay ng mga konsepto, simbolismo, at iba pang mga paraan ng pagpapahayag na mas mayaman at malalim kaysa sa karaniwang dayuhan.

Ito ay nagbibigay ng mga espesyal na katangian sa kanilang mga akda na nagbibigay ng mas malalim na kahulugan at bisa.

Halimbawa nito ang sumusunod:

Ipamintakasi-ipagdasal
Isulat sa tubig- makalimutan
Makati ang dila- madaldal
naniningalang-pugad- nanliligaw
maitim ang dugo- salbahe
paham- matalino
katoto- kaibigan
mapagkandili- mapag-alaga
pakikipaglamas-pakikipaglaban
siniphayo-inapi

Barayti ng Wika

Ang barayti ng wika ay tumutukoy sa iba’t ibang anyo o uri ng wika na ginagamit ng mga tao sa iba’t ibang lugar, konteksto, at sitwasyon. Ito ay nangangahulugang hindi lamang ang bokabularyo at gramatika ng wika ang nag-iiba, ngunit pati na rin ang intonasyon, tono, pagbigkas, at mga idioma o salitang ginagamit.

Ang barayti ng wika ay nagmumula sa iba’t ibang mga kadahilanan tulad ng pagkakaiba ng antas ng edukasyon, hanapbuhay o trabaho, henerasyon ng pagkabuhay o edad, pamumuhay sa lipunang kinabibilangan, at maging lokasyon o heograpiya ng isang lugar.

Mayroong maraming barayti ng wika, kabilang ang:

Dayalekto

Ang dayalekto ay isang barayti ng wika na ginagamit sa isang partikular na lugar o rehiyon. Ito ay mayroong sariling mga katangian sa bokabularyo, gramatika, intonasyon, at pagbigkas na nagkakaiba sa ibang mga wika. Halimbawa, mayroong Ilokano, Cebuano, at Waray na mga dayalekto sa Pilipinas.

Ito ay bunga ng iba’t ibang mga kadahilanan tulad ng heograpiya, kasaysayan, at kultura ng mga taong naninirahan sa partikular na lugar. Ito ay nakaaapekto sa paraan ng kanilang pagpapahayag at paggamit ng wika.

Ito ay nagbibigay rin ng pagkakakilanlan sa mga taong naninirahan sa isang lugar dahil ito ay nagpapakita ng kanilang kultura, tradisyon, at mga pangangailangan sa pang-araw-araw na pamumuhay.

Sa Pilipinas, mayroong iba’t ibang mga dayalekto na ginagamit upang maipahayag ang salitang “pag-ibig”. Narito ang ilan sa mga ito:

Tagalog – Pag-ibig
Cebuano – Gugma
Ilocano – Ay-ayaten
Waray – Gugma
Kapampangan – Kaluguran
Hiligaynon – Palangga
Bicolano – Namumutan
Pangasinense – Uyayi
Chavacano – Amor
Maranao – Raràmi

Idyolek

Ito ay barayti ng wika na ginagamit ng isang partikular na indibidwal. Ito ay nangangailangan ng kaunting pagbabago sa bokabularyo at gramatika ng wika para magpakita ng personal na estilo o pananalita.

Mayroong natatanging paraan ng pagsasalita at pagpapahayag ang bawat indibidwal na nagkakaiba sa isa’t isa. Tulad ng personal na paggamit ng wika bilang isang simbolo o tatak ng kanilang pagkatao. Ito ay mga salitang naiiba at natatangi.

Halimbawa ng mga idyolek ang mga sumusunod:

“Magandang Gabi Bayan” ni Noli de Castro
“Hindi ka namin tatantanan” ni Mike Enriquez
“Ito ang iyong Igan” ni Arnold Clavio
“Hoy Gising!” ni Ted Failon
“Ang buhay ay weather weather lang” ni Kim Atienza

Sosyalek

Ang sosyolek ay isang barayti ng wika na ginagamit ng isang partikular na grupo ng mga tao. Ito ay nagpapakita ng kahalagahan ng sosyal na konteksto sa pag-unawa sa wika. Ang mga sosyolek ay maaaring nagmumula sa iba’t ibang kadahilanan tulad ng katayuan sa buhay, pangkat etniko, hanapbuhay, edad, at iba pa.

Halimbawa, mayroong mga sosyolek na ginagamit ng mga kabataan, propesyonal, at mga miyembro ng isang organisasyon. Ang mga sosyolek na ito ay nagtataglay ng mga pananalita at bokabularyo na nakabatay sa kanilang karanasan sa buhay at mga ginagawa sa pang-araw-araw na pamumuhay.

Mga Halimbawa ng Sosyalek:

Repapips, ala na ako datung eh (Pare, wala na akong pera)
Oh my God! It’s so mainit naman dito. (Naku, ang init naman dito!)
Wa facelak girlash mo (walang mukha o itsura ang gelpren mo o kaya ay pangit ng gelpren mo)
Sige ka, jujumbagin kita! (sige ka, bubugbugin kita!)
May amats na ako ‘tol (may tama na ako kaibigan/kapatid o kaya ay lasing na ako kaibigan/kapatid)
Takdang Aralin
Asignatura at kurikulum
Astig
Tapwe
Mustah po
Chx
Boom Panes!
Churva
Chaka
Ansabe?!
Ala Areps
Gedli
Carps Pre
Arat!
GG!

Ekolek

Ang “ekolek” ay isang barayti ng wika na karaniwang ginagamit sa loob ng tahanan. Ito ay binubuo ng mga salitang madalas naririnig sa bibig ng mga bata at matatanda, at karaniwang ginagamit sa pang-araw-araw na pakikipag-usap.

Narito ang halimbaw ng Ekolek:

Nanay – mom – inay – nanay – mudra – mamshie
Tatay – dad – itay – tatay – pudra – pappy
Lababo – batalan – hugasan – urungan
bunso – baby – beh
lola – apo – inay – mamu – granny – inang – mommy lola
Palikuran – banyo o kubeta
Silid tulogan o pahingahan – kuwarto
Pamingganan – lalagyan ng plato
Pappy – ama/tatay

Pidgin

Ang “Pidgin” ay isang barayti ng wika na walang tiyak na estruktura. Ito ay tinatawag na “wika ng walang may-ari” para sa mga dayuhan.

Ginagamit ito ng dalawang tao na may magkaibang wika at walang opisyal na pinagkakasunduang wika. Umaasa sila sa mga pansamantalang salita o “make-shift” na wika lamang upang magkaintindihan.

Grabe naman so init naman here. (Grabe naman, napakainit naman rito.)
I don’t like nga sabi! (Ayaw ko nga, sabi!)
You’re so funny talaga! (Nakakatawa ka talaga)
Ako bigay sa iyo discount pag bili ka dami. (Ako’y magbibigay sa iyo ng discount kapag bumili ka nang marami.)
Ako punta muna banyo sakit tiyan ko. (Ako ay pupunta muna sa banyo dahil masakit tiyan ko.)
Ako kita ganda babae. (Nakakita ako ng magandang babae.)
Kayo bili alak akin. (Kayo na ang bumili ng alak para sa akin.)
Ako tinda damit maganda. (Ang panindang damit ay maganda.)
Ikaw aral mabuti para ikaw kuha taas grado. (Mag-aral ka ng mabuti upang mataas ang iyong grado.)
There is baha outside because of the ulan! (May baha sa labas dahil sa ulan!)

Creole

Ang creole ay isang barayti ng wika na nabuo dahil sa interaksyon ng dalawang o higit pang mga wika na mayroong magkaibang mga paniniwala at kultura. Ito ay nabuo mula sa mga pidgin, na nagsimula bilang mga simpleng mga wika na ginagamit ng mga tao sa kanilang pang-araw-araw na pakikipag-ugnayan sa iba’t ibang mga wika.

Sa paglipas ng panahon, ang mga pidgin ay maaaring mag-evolve at magkaroon ng mas malawak na gramatika at bokabularyo upang maging isang buong wika, na tinatawag na creole.

Sa Pilipinas, halimbawa nito ang Chavacano. Ito ay isang wikang creole na nakabatay sa Espanyol at sinasalita sa Pilipinas. Ito ay kadalasang sinasalita sa rehiyong timog ng bansa, lalo na sa Tangway ng Zamboanga at sa mga kalapit na lugar.

Mayroong ilang uri ng Chavacano na sinasalita sa Pilipinas, kabilang ang:

Zamboangueño Chavacano – Ito ang pinakamalawak na sinasalita na uri ng Chavacano, at opisyal na wika ng Zamboanga City.
Caviteño Chavacano – Ito ay sinasalita sa lalawigan ng Cavite, na matatagpuan sa timog na bahagi ng isla ng Luzon.
Ternateño Chavacano – Ito ang uri na sinasalita sa bayan ng Ternate, na matatagpuan din sa lalawigan ng Cavite.
Davaoeño Chavacano – Ito ay sinasalita sa lungsod ng Davao at sa mga kalapit na lugar.
Cotabateño Chavacano – Ito ay sinasalita sa lalawigan ng Cotabato at sa mga karatig na lugar.
Ermitaño Chavacano – Ito ay sinasalita sa distrito ng Ermita sa Maynila, at binubuo ng Espanyol, Tagalog, at Ingles.

Isang halimbawa ng creole na hindi sa Pilipinas ay ang Gullah, na ginagamit ng mga African American sa mga pulo sa timog-kanlurang baybayin ng Estados Unidos, lalo na sa mga lugar tulad ng South Carolina, Georgia, at Florida. Ito ay nabuo mula sa mga interaksyon ng mga enslaved African at mga Amerikano sa mga lugar na ito noong panahon ng kolonisasyon.

Ang Gullah ay mayroong mga salitang nagmula sa mga wikang Afrika, mga wikang Ingles, at mga wikang Katutubo ng lugar. Ito ay ginagamit sa pang-araw-araw na pakikipagtalastasan ng mga taong nabubuhay sa mga lugar na ito.

Isang karagdagang halimbawa ng creole ay ang Papiamento, na ginagamit sa mga bansa sa Caribbean tulad ng Aruba, Bonaire, at Curacao. Ito ay nabuo mula sa mga interaksyon ng mga tao sa mga lugar na ito, kabilang ang mga salitang nagmula sa mga wikang Afrika, mga wikang Katutubo sa Caribbean, at mga wika tulad ng Espanyol, Portuges, at Olandes.

Halimbawa ng creole at ang ibig sabihin nito sa wikang Filipino:

Chavacano: Adónde tu ta iendeh oy? Ya bira lang yo aki na eskwela?
Filipino: Saan ka pupunta ngayon? Pupunta ka lang ba dito sa paaralan?

Gullah: Wha’gwan? How yuh be?
Filipino: Anong nangyayari? Kumusta ka?

Papiamento: Mi ta stima bo.
Filipino: Mahal kita.

Register

Ang register ay tumutukoy sa barayti ng wika na ginagamit para sa partikular na layunin o sitwasyon ng pakikipagtalastasan. Ibig sabihin, ang paggamit ng isang tiyak na register ay nakabatay sa konteksto ng pakikipag-usap at layunin ng komunikasyon.

Halimbawa, sa isang opisyal na sitwasyon, kailangan ng pormal na register ng wika upang magpakita ng respeto at propesyunalismo. Sa kabilang banda, sa isang kaibigan at pamilyar na sitwasyon, maaaring gumamit ng casual na register ng wika upang maging komportable at magpahiwatig ng kasiyahan sa pakikipag-usap.

Narito ang ilang halimbawa ng register na barayti sa wika sa pangungusap:

Pormal na register: “Ang pinakamahalagang adhikain ng gobyerno ay ang pagpapabuti ng kabuhayan ng mga mamamayan nito.” (The most important goal of the government is to improve the livelihood of its citizens.)
Casual na register: “Astig naman ng bagong sasakyan mo! Anong bago?” (Cool car! What’s new?)
Technical na register: “Ang hinete ng kompyuter ang nagbibigay ng mga instruksyon sa proseso ng pagpapatakbo ng mga programa.” (The computer’s processor is responsible for giving instructions on how to run programs.)
Impormal na register: “Grabe yung party kagabi! Nagsawa ako sa kakatugtog ng DJ.” (Last night’s party was crazy! I got tired of the DJ’s music.)

Wika at Kultura: Magkakaugnay sa Bawat Aspeto ng Pamumuhay

Ang wika at kultura ay magkasama at nag-uugnay sa isa’t isa. Ang wika ay hindi lamang isang paraan ng komunikasyon ngunit ito rin ay naglalaman ng mga salita, pananalita, at bokabularyo na nagpapakita ng kultura ng isang partikular na lipunan.

Sa katunayan, ang bawat wika ay may kanyang sariling mga pananalita, idyoma, at kahulugan ng mga salita na kadalasang nagmula sa mga pangunahing paniniwala, tradisyon, at kasaysayan ng isang kultura.

Sa kabuuan, ang wika ay bahagi ng kultura dahil ito ay nagsisilbing kasangkapan ng mga tao upang maipahayag ang kanilang mga kaugalian, tradisyon, at paniniwala. Sa pamamagitan ng wika, ang mga tao ay nagbabahagi ng kanilang kultura sa iba.

Kung kaya’t sa bawat wika ay may mga salitang nagpapakita ng kahalagahan ng mga bagay, konsepto at tradisyon ng kultura.

Halimbawa, ang mga salita sa wikang Tagalog tulad ng “po” at “opo” ay nagpapakita ng kultura ng paggalang sa nakakatanda o may mas mataas na posisyon. Ang paggamit ng mga salitang ito ay nagpapahayag ng kulturang may paggalang sa mga nakatatanda.

Sa kabilang banda, ang mga salitang “tabi-tabi po” ay nagpapakita ng kultura ng panghihingi ng permiso sa mga espiritu ng kalikasan sa pagpasok ng isang tao sa kanilang lugar.

Sa kasamaang palad, ang mga wika ay nanganganib na mawala dahil sa pang-aabuso at pagkakawala ng interes sa kultura ng mga tao. Kapag nawala ang isang wika, hindi lamang ito nangangailangan ng pagpapanumbalik ngunit ang kultura ng mga tao ay nawawala rin dahil sa mga salitang may kahulugan at may taglay na kaugalian at tradisyon.

Sa ganitong paraan, ang wika at kultura ay magkasama at mahalaga sa pagbuo ng kasaysayan, tradisyon, at pagkakakilanlan ng isang partikular na grupo ng tao.

Konklusyon

Ang wika ay isa sa pinakamahalagang aspeto ng pagiging tao. Ito ang nagbibigay daan sa atin upang maipahayag ang ating mga saloobin, kaalaman, at karanasan. Hindi lamang ito isang kasangkapan ng pakikipagtalastasan kundi isa rin itong malaking bahagi ng ating pagkakakilanlan at kultura.

Sa kabila ng kahalagahan nito, maraming hamon ang kinakaharap ng wika. Ang pagbabago ng panahon at pag-unlad ng teknolohiya ay nagdudulot ng pagbabago sa mga salita at kahulugan nito. Bukod dito, ang globalisasyon ay nagdudulot ng pagkakaroon ng multilingual na lipunan kung saan ang iba’t ibang wika ay nakikipag-ugnayan sa isa’t isa.

Sa gitna ng mga hamong ito, mahalaga na patuloy na itaguyod ang pagpapahalaga sa wika at kultura. Dapat nating bigyan ng halaga ang mga wika ng iba’t ibang pangkat etniko at ituring itong may kahalagahan. Ang pagkakaroon ng mga wikang ito ay nagpapakita ng kanilang unikong kultura at kasaysayan.

Sa huli, ang wika ay hindi lamang isang kasangkapan ng pakikipagtalastasan, kundi ito ay nagsisilbing simbolo ng ating pagkakakilanlan at kultura. Ito ay dapat na ituring na may kahalagahan at dapat na ipaglaban upang itaguyod ang multilingual at multicultural na lipunan.

Basahin ang iba pang mga aralin: Pang-abay na Pamaraan, Pang-abay na Pamanahon, Alamat ng Pinya, Bugtong, Pagmamahal sa Bayan, Taludtod, Anekdota, Pabula, Lakbay Sanaysay, Parabula, Rin at Din, Sanhi at Bunga